مردان نمکی، بزرگترین گنبد آجری جهان، غار شگفت‌انگیز کتله‌خور، رختشویخانه منحصربه‌فرد، طولانی‌ترین بازار سرپوشیده و بزرگترین دسته عزاداری عاشقان حسینی، زنجان را از هزاران سال قبل تاکنون سرزمین شگفتی‌ها کرده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، استان زنجان سرزمینی با آثار تاریخی فراوان است که برخی از آنها شگفتی هر انسانی را برمی‌انگیزد، این استان در شمالغرب ایران قرار گرفته و از تنوع آب و هوایی نیز برخوردار است.
مردم استان زنجان که به مهان‌نوازی نیز شهره هستند به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و همچنین این استان با استانهای آذری زبان ایران نیز مجاورت دارد.
قدمت استان زنجان متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد است، مرکز این استان قبل از اسلام زنگان یا زندیگان و به معنای منسوب به کتاب زند نام داشته است که پس از استیلای اعراب بنا به ضرورت تلفظ معرب به زنجان تغییر یافته است.
این استان از قدیم به سبب قرار گرفتن در حاشیه جاده ابریشم و راه تجاری مسیر هند و چین به اروپا دارای اهمیت خاصی بوده است.
قزل اوزن از رودهای مهم استان زنجان است که از کوه‌های کردستان سرچشمه گرفته و پس از توقفی در پشت سد منجیل نهایتاً وارد دریای خزر می‌شود، این رودخانه از دیرباز شهرت خاصی دارد.
استان زنجان علاوه بر آثار تاریخی فراوان از داشتن صنایع دستی منحصربه‌فرد از جمله ملیله، چاقو، مس، چارق، فرش و گلیم و غیره نیز برخوردار است و از طرفی طبعیت زیبا و شگفت‌انگیز شهرستان طارم از دیگر جاذبه‌های گردشگری این استان محسوب می‌شود.
مردان نمکی، بزرگترین گنبد آجری جهان، غار شگفت‌انگیز کتله‌خور، رختشویخانه منحصربفرد، طولانی‌ترین بازار سرپوشیده و بزرگترین دسته عزاداری عاشقان حسینی، زنجان را از هزاران سال قبل تاکنون سرزمین شگفتی‌ها کرده است.
مردان نمکی
مردان نمکی 6 مومیایی کشف شده از معدن نمک چهرآباد زنجان هستند که رازهای هزاران ساله در سینه دارند.
از میان مردان نمکی یافت شده، سه مرد نمکی مربوط به زمان هخامنشیان و دو مرد نمکی دیگر نیز مربوط به اواخر دوران ساسانی هستند.
گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه که در 40کیلومتری شرق زنجان قرار دارد به عنوان شاهکاری از معماری دوره اسلامی، به عنوان بلندترین گنبد آجری جهان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌است.
بر اساس نظر کارشناسان احداث آرامگاه سلطانیه ارتباطی به رسوم نژاد مغول نداشته بلکه غازان خان و الجایتو به تقلید از آرامگاه‌های موجود در ایران به احداث آن همت گماشته‌اند.
سبک نمای ساختمان سلطانیه در واقع تقلیدی از معماری سلجوقی است و نکته جالب توجه اینکه معماری گنبد سلطانیه الهام بخش معماری سبک گوتیک بوده که مشخصا از معماری گنبد سلطانیه تقلید کرده و از آن جمله کلیسای سانتاماریا دلفیوره در فلورانس ایتالیا را می‌توان نام برد که به مدت صد سال بعد از اتمام گنبد سلطانیه توسط برونلسکی و گیبرتی احداث شد.
گنبد سلطانیه از نظر تزئینات مرحله کمال معماری ایران و دانشگاه هنرمندان بوده که خلاقیت طراحان، معماران و مهندسان را به معرض قضاوت گذاشته است.
غار کتله‌خور
غار شگفت انگیز کتله‌خور غاری خشکی – آبی است که در 155 کیلومتری جنوب زنجان و 80 کیلومتری جنوب خدابنده قرار دارد.
غار کتله‌خور ازلحاظ کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقات نخستین غار آهکی جهان شناخته شده است، این غار از سه طبقه تشکیل شده و دارای تونل های فرعی و استلاکتیت‌ها و استلاکمیت‌ها و ستون‌های بسیار در گذرگاه‌های اصلی است و قندیل‌های مخروطی آویزان از سقف‌ها در اثر داشتن ناخالصی‌ها، رنگ‌های متنوع به خود گرفته‌اند و آنها که ترکیبات به همراه نداشته و یا کمتر دارند به صورت بلورهای شیشه‌ای بسیار شفاف مشاهده می‌شوند.
یک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله خور این است که شواهد و بررسی های انجام شده مؤید این موضوع است که این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می شود. همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی‌های این غار تعدد طبقات آن است که این گونه غارها در جهان بسیار کم نظیر هستند.
طبق نظریه‌های علمی و نقشه‌های زمین شناسی غار کتله خور در دل کوه ساقیزلو در آهک‌های الیگومیوسن مربوط به دوران سوم زمین شناسی به وجود آمده و تقریبا حدود 30 میلیون سال می‌تواند قدمت داشته باشد.
رختشویخانه
بنای رختشویخانه یا مجموعهٔ تاریخی رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان که منطبق بر حصار قدیمی شهر است، در یک منطقهٔ پرتراکم مسکونی احداث شده است، این بنا در مدت 15 ماه ساخته شده و در سال 1307هجری شمسی توسط علی اکبرتوفیقی، رئیس بلدیه شهر خریداری شده است.
مردم شهر لباس و رخت خود را در آن محل می‌شسته‌اند. چنین کاربری برای یک بنای عمومی در جهان مشابه ندارد یا کم‌نظیر است. این بنا در حال حاضر تعمیر و مرمت شده و به عنوان موزهٔ مردم‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مردم می‌توانند از آن بازدید کنند. این بنا در سال‌های گذشته به جهت وجود هوای سرد در زمستان‌ها برای بانوان زنجانی ساخته شده است.
بازار زنجان
مجموعه بازار قدیمی به صورت یک خط مستقیم که طویل‌ترین بازار ایران بوده از سوی غرب و شرق گسترده شده و بدین لحاظ بازار پائین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است.
گستردگی جغرافیایی بازار زنجان و تنوع راسته‌ها، تعدد سراها و کاروانسراهای درون شهری در راسته‌های فرعی که هر کدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته و وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه در طول زمان‌های گذشته و شرایط حاکم بوده است.
با توجه به سبک معماری و متون تاریخی و شواهدی که در دست هست می‌توان نتیجه گرفت که ابتدا در سال 1205 هجری قمری در دوران حکومت آقامحمدخان قاجار احداث بازار زنجان آغاز و در زمان فتحعلی شاه قاجار 1213 هجری قمری تکمیل شده و سپس کاروانسراها، گرمابه‌ها و مساجد در آن تاسیس و با تعبیه راسته‌ها تا سال 1324 در دوره محمد‌علی شاه قاجار تکمیل شده است.
قلعه بهستان
قلعه بهستان یکی از قلعه‌های تاریخی و مهم شهرستان ماهنشان در استان زنجان است که به علّت شرایط زمانی خاص آن دوره، حاکمان برای دفاع از خود و مردم، اقدام به ساخت این قلعه کرده‌اند.
در کنار آب‌های رودخانه قزل اوزن، جایی میان آسمان و زمین، تختگاه دیو و دودکش جن برپا شده است. احجامی کم نظیر که به همت ساکنان این سرزمین در دل پدیده‌ای شگفت انگیز، قلعه‌ای شگفت انگیز بنا کرده‌اند. قلعه‌ای با اتاق‌ها و دالان‌ها و راه پله‌های زیگزاگی که البته به دلیل فرسایش طبقات زیرین امکان بالا رفتن وجود ندارد.
قدمت قلعه بهستان یا کهن دژ به دوره هخامنشیان برمی‌گردد. قلعه بهستان یکی از 20 قلعه تاریخی شهرستان ماهنشان در استان زنجان است که قدمت آن به قرن پنجم هجری قمری تخمین زده می‌شود.
برخی، پیشینه این دژ را به زمان ماد نسبت می‌دهند. مادها از طریق مصب و کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون مادآباد در 15 کیلومتری شهر ماهنشان مستقر شدند و وجود قلعه‌های دفاعی همچون قلعه بهستان در 12 کیلومتری ماهنشان معماری زیبا و هنرمندانه‌ای را به نمایش گذاشته‌است. اما بر اساس پژوهش‌های باستان شناسی، پیشینه این دژ به دوره هخامنشیان به اثبات رسیده است.
معبد داش کسن
معبد و مجموعه غارهای داش کسن یکی از بی‌نظیرترین معابد سنگی ایران در 10 کیلومتری جنوب شرقی سلطانیه قرار دارد، بر اساس فرضیه‌ای، غارهای "داش کسن" در دو دوره تاریخی جدا از هم مورد استفاده قرار گرفته است. در دوره نخستین این غار نیایشگاه آئین مهرپرستی در عهد ساسانی بوده است اما از این دوره آثاری بجای نمانده است.
در درون این مجموعه، سه غار نسبتاً عمیق در دل کوه کنده شده است که کنده کاری‌های زیبایی دارند. از نقش‌های این کنده کاری‌ها، می‌توان به دو تصویر اژدها که در مقابل یکدیگر به شکل قرینه حک شده‌اند و طول هریک 3.5 متر است اشاره کرد. در طرفین این نقش‌ها، محراب‌های زیبای نقش داری با طرحهای اسلیمی، گل و بوته و مقرنس‌های سنگی کنده کاری شده‌اند. مجموعه آثار کنده کاری این محل، یادگار هنرمندان چینی است که به فرمان اولجایتو(سلطان محمد خدابنده) از چین فرا خوانده شده بودند.
گردشگری مذهبی در زنجان
وجود مقبره، قیدار نبی(ع)، امامزادگان و مساجد مشهور و تاریخی جلوه‌ای خاص به گردشگری مذهبی استان زنجان داده است و علاوه بر این لقب گرفتن زنجان به عنوان پایتخت شور و شعور حسینی و دسته‌های عظیم عزاداری سالانه گردشگران زیادی را به این استان می‌کشاند.
حسینیه اعظم زنجان از اماکن مذهبی شیعیان است که در جنوب شهر زنجان واقع گشته‌است قدمت این مکان به حدود یک قرن پیش می‌رسد این حسینه توسط دو فرد بنام‌های حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی وقف گردید همه ساله روز هشتم محرم دسته عزاداری ازمحل مسجد در خیابان فردوسی تا امام زاده سید ابراهیم حرکت می کند، درطول مسیر حرکت دسته نزورات و احشام به صورت زنده وذبح شده تقدیم دسته می‌شود روز هشتم محرم در زنجان به یوم العباس معروف است.
قربانگاه حسینیه اعظم زنجان به عنوان دومین قربانگاه جهان اسلام لقب گرفته است و از طرف دیگر به عنوان بزرگترین دسته عزاداران حسینی نیز معروف است.
ماه محرم در استان زنجان حال و هوایی متفاوتی از دیگر نقاط ایران و حتی جهان دارد به طوری که عزاداری مردم این شهر به عنوان الگو برای دیگر نقاط کشور و حتی جهان مطرح می‌شود، علاوه بر حسینیه اعظم دسته‌های زینبیه، احمدیه، فاطمیون، فیضیه و مکتب‌الزهرا(س) جلوه خاص به عزاداری مردم زنجان می‌دهد.
صنایع دستی زنجان
صنعت دستی مس در زنجان به بیش از هزار سال قبل و دوره ساسانیان باز می‌گردد، صنعت دستی مس در زنجان به بیش از هزار سال قبل و دوره ساسانیان در زنجان باز می‌گردد و احتمالا مهمترین مقطع رشد صنایع مس زنجان در دوره سلجوقیان بود که صنعتگران زنجانی برای این اقوام تازه استقرار یافته ترک آفتابه لگن‌های مسی با نقش حیوانات اساطیری می‌ساختند.
بعدها در دوره ایلخانان با ورود تعدادی هنرمند چینی به وسیله هولاکوخان به زنجان، صنعت مس زنجان تکامل بیشتری یافت و آفتابه لگن‌های مسی برجسته و منقش این شهر با نقش‌های برجسته از گل و گیاه و با لگن‌های کنگره‌دار مزین شده و برای صدور به بلاد چین و کناره‌های مدیترانه آن روز مهیا شد.
مهمترین صنایع دستی استان زنجان به ترتیب اهمیت شامل قالیبافی (پشمی و ابریشمی)، چاقو سازی، گلیم و جاجیم بافی، ملیله کاری، ریسندگی و بافندگی، گیوه دوزی، سبد و حصیر بافی و چندین فعالیت دیگر است.
ملیله کاری تلفیق هنر و حوصله با تاریخچه دیرین در ساخت ظروف گران قیمت توسط صنعت گران زنجانی است. ملیله کاری هنر ساخت ظروف تزئینی و مصرفی گران قیمت است که پس از ذوب کردن نقره یا طلا با عیار خالص آن را به رشته‌هائی با قطرهای بسیار نازک در می آورند که پس از ایجاد نقوش و طرحهای متنوع و پیچیده با اندودی از براده مس حرارت می‌دهند به طوری که تارهای نقره به همدیگر متصل شوند. سپس ناخالصی‌ها را زدوده و ملیله‌ها را صیقل می‌دهند و بدین ترتیب اثر تحسین برانگیزی پدید می‌آید.
چاقو سازی، ملیله کاری، گیوه دوزی و قالی بافی در شهرهای استان و صنایع دستی قالیبافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، کوزه گری و غیره بیشتر در روستاهای استان متداول است.
