با توجه به اینکه گردشگری روستایی در ایران نوپاست، مرور تجربه های سایر کشورهای جهان اعم از کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات موجود در حوزه گردشگری روستایی باشد. "روزنامه ایران"
اگر چه گردشگری روستایی یکی از بهترین روش ها برای جذب درآمد مالی به مناطق محروم و دور افتاده است، اما اگر طرح های گردشگری با دقت و تمرکز بر محدودیت های هر منطقه ارائه نشود، سبب نارضایتی مردم و جامعه محلی خواهد شد؛ به گونه ای که پس از مدتی عطای گردشگری را به لقایش می بخشند، مانند بسیاری دیگر از کشورهای در حال توسعه، گسترش گردشگری روستایی در ایران، بدون محاسبه سود و زیان آن صورت می گیرد و به این نکته توجه نمی شود که عواید کوتاه مدت گردشگری، در بلند مدت چه هزینه هایی را بر طبیعت روستاها و فرهنگ بومی آن ها تحمیل خواهد کرد.
در ورودی روستای «الیمستان» در جاده هراز، روی تابلویی نوشته اند: «ورود افراد کوهنورد و گردشگران و تورهای تفریحی به روستای الیمستان ممنوع است.» نه فقط در این روستا، بلکه در سایر روستاهای نواحی مختلف ایران می توان نظیر چنین تابلوهایی را پیدا کرد و به نظر می رسد که تعداد آنها رو به افزایش است، هرچند که جلوگیری از ورود افراد به روستاها، آن هم از سوی شورای روستا هیچ پشتوانه قانونی ندارد و بلکه خود یک اقدام غیرقانونی است اما چنین مواردی می رساند که نارضایتی روستاییان از گردشگران در حال افزایش است.
اهالی روستاهایی که در سالیان اخیر شاهد حضور تورهای گردشگری بوده اند، بتدریج به این باور رسیده اند که گردشگران با ازدحام، سر و صدا، آسیب رسانی به مزارع و باغ ها و پراکندن زباله مزاحمت فراوانی را تولید می کنند و پوشش و رفتار آنها در تقابل با فرهنگ جوامع بومی است.
در روزهای اخیر، خبرگزاری ایسنا خبر داد که «روستاهای استان خراسان رضوی به لحاظ جاذبه های طبیعی و تاریخی ظرفیت خوبی برای جذب گردشگر دارند، اما طی سال های اخیر تخریب و تعرض در روستاها از سوی برخی افراد سبب شد که برخی از اهالی خونگرم روستا ترجیح دهند، اصلاً بیگانه ای به روستای شان نیاید، چه برسد به اینکه بخواهند از مواهب وجود گردشگر در روستای شان بهره مند شوند.»
در این باره، مژگان ثابت تیموری، عضو پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی به این خبرگزاری گفت: «بخشی از این موضوع به ویژگی های اخلاقی روستائیان برمی گردد که به گردشگران بی اعتماد شده اند؛ در حالی که تا 25 سال قبل میزبانی با دعوت از گردشگران و اشتیاق فراوان صورت می گرفت.»
او یادآور شد که خرابکاری گردشگران در روستاها «در شکل شکستن و آتش زدن شاخه های درختان و برداشتن محصولات شان ظهور یافته است.»
در روستای ابیانه نیز که مدتهاست به یک مقصد گردشگری پرطرفدار تبدیل شده، روستائیان از این که گردشگران به حریم خصوصی آن ها احترام نمی گذارند، ناراضی هستند و در جای جای روستا، پلاکاردهایی از سوی شورای روستا نصب شده است که گردشگران را از عکاسی بدون اجازه از بانوان روستایی برحذر می دارد.
با توجه به اینکه گردشگری روستایی در ایران نوپاست، مرور تجربه های سایر کشورهای جهان اعم از کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه ٓ می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات موجود در حوزه گردشگری روستایی باشد.
لبنان؛ ریشه کنی گردشگری در 6 ماه
در فوریه سال میلادی جاری، «میشل فرعون»، وزیر گردشگری لبنان، استراتژی گردشگری این کشور را با تاکید بر بهبود تصویر لبنان به عنوان یک مقصد گردشگری روستایی ارائه کرد. اکنون پس از گذشت شش ماه، خبرهای ناگواری از پراکندن انبوه زباله ها در سرتاسر لبنان بویژه در نواحی روستایی به گوش می رسد. اخیرا روزنامه «دیلی استار» لبنان گزارش داد که سفر به روستاها به نحو چشم گیری کاهش یافته و این وضعیت سبب نگرانی از کسب و کار مردم محلی در روستاها شده است. این روزنامه در گزارش خود تصریح کرده بود که گردشگری روستایی معطوف به زیبایی های طبیعی است و زباله چیزی نیست که دراین مقوله بگنجد.
نگرانی ها وقتی بیشتر شد که «وایل ابوفائور»، وزیر بهداشت لبنان هشدار داد: «یک فاجعه بزرگ در حوزه سلامت و بهداشت در پیش است و شیوع بیماری، احتمال توقف سفر گردشگران به مناطق روستایی را تقویت می کند.» با این حال، «جوئله باراکات» از مدیران دفتر تنوع زیستی در منطقه زیست کره «جبل موسی» گفته است که «مشکل دفن غیر بهداشتی زباله ها مشکل تازه ای برای مؤسسات تورگردانی نیست و ما سال هاست که با این بحران دست وپنجه نرم می کنیم.» باراکات تأکید کرده است که «تشدید این معضل ناشی از حضور گردشگران است و علت اصلی آن نبود زیرساخت های مناسب برای مدیریت زباله است.»
همچنین، به گفته «مارتین بتیش» از انجمن مردم نهاد «ردپای کوهستان» زباله ها برای کوهنوردان لبنان هم مشکل ساز شده اند و این موضوعی بود که تا به حال از چشم ها پنهان نگاه داشته می شد. او می افزاید: «زباله تهدید بزرگی برای گردشگری روستایی لبنان شده و این در حالی است که گردشگری روستایی به سلامت و پاکیزگی طبیعت وابستگی کامل دارد. اکنون روستائیان مانند قبل قادر نیستند که زباله ها را از چشم گردشگران پنهان و از آزردگی آنان جلوگیری کنند.»
به عقیده «مارتین بتیش» پراکنده شدن زباله ها در مناطق دور دست بیشتر است و این مسأله می تواند منابع آب را نیز آلوده کند. او یادآور می شود که «استراتژی گردشگری روستایی لبنان بر گردشگری پایدار تأکید بسیار دارد اما در عمل، چنین چیزی به چشم نمی خورد و لبنان نیازمند اعمال سیاست ها و روش های پایدار برای دفع زباله هاست.»
«پل ابی راشد»، مدیر یک تشکل زیست محیطی در لبنان نیز می گوید: «تصویر لبنان سبز و زیبا با بوی بد ناشی از زباله های درحال سوختن، تخریب شده است.» این درحالی است که لبنان در چهارماه نخست سال 2015 پس از سال ها وقفه، شاهد رشد 23 درصدی بخش گردشگری بود اما هزینه این رشد، به دلیل غفلت از پیش نیازهای زیرساختی، بالاتر از حد تصور برآورد می شود.
ایرلند؛ نگران عواقب کار
در ایرلند نیز اجرای برخی طرح های گردشگری به بحث و جدل در خصوص توجه به محدودیت های روستاها دامن زده و نگرانی ها در این باره را افزایش داده است، اخیراً یک سایت اجتماعی به نام «ایریش اگزمینر» در یک گزارش تحلیلی، نظر کارشناسان مختلف درباره طرح های گردشگری روستایی را بازتاب داده و به نکات مهمی اشاره کرده است که می تواند برای گردشگری روستایی ایران و دیگر کشورهای در حال توسعه مفید باشد.
دراین گزارش آمده است: اجرای هر طرحی دراین زمینه باید با اذعان به سطح بالایی از خطر در ازای منافع اقتصادی نه چندان زیاد صورت بگیرد. و این مسأله با توجه به وسعت کم بسیاری از روستاها یا شهرهای کوچک و همین طور کوچک بودن کسب و کار مردم، نگرانی مهمی تلقی می شود.
«ایریش اگزمینر» می افزاید: «همه گروه های فعال گردشگری باید طرح های خود را در چارچوب محدودیت های مناطق روستایی ارائه و اجرا کنند؛ مثلاً روشن است که یک شهر کوچک یا روستا نمی تواند به تنهایی واجد زیرساخت های کیفی و کمی به عنوان یک مقصد مستقل گردشگری باشد. بنابراین بهتر است که آن شهر یا روستا به عنوان بخشی از یک بسته منطقه ای وسیع تر تعریف شود.»
در ادامه گزارش چنین آمده است که «شناخت محدودیت های هر منطقه با کمک کارشناسان میسر است و بهترین طرح ها، آن هایی هستند که در فضایی از هماهنگی میان مشاوران، صاحبان کسب و کارها، کارآفرینان و سرمایه گذاران شکل می گیرند. بر این اساس، کار مشاوران این است که تمام ایده ها را ارزیابی و طرح مناسبی را ارائه کنند که درخور توانایی های روستاها و متناسب با ذخایر طبیعی و اجتماعی آنها باشد.»
به باور کارشناسانی که «ایریش اگزمینر» نظر آنها را جویا شده است، «موضوع مهم دیگری که اغلب نادیده گرفته می شود آن است که باید در ارزیابی طرح ها، میزان آسیب احتمالی به میراث فرهنگی و تاریخی یک شهر یا روستا محاسبه شود و ساز و کار پیشگیری از آن ارائه شود.
همچنین، هر طرح گردشگری در مناطق روستایی و شهرهای کوچک، باید با درنظر گرفتن تمام امکانات از انواع جاذبه های گردشگری گرفته تا زیرساخت ها، اقامتگاه ها و نیز وضعیت بازاریابی به اجرا درآید. در این مورد، باید بر ایجاد طیف وسیعی از محصولات کیفی مطلوب تمرکز کرد که بازارهای بزرگ تر را هدف قرار می دهند، نه اینکه صرفاً یک جاذبه گردشگری کلان وشاخص ایجاد می کنند.
توجه به این امور، منجر به ایجاد استانداردهای بالاتری از زندگی و نیز تولیدات کیفی تر در صنعت گردشگری می شود. درنقطه مقابل، نتیجه بی توجهی به این امور، فرسایش و تخریب میراث فرهنگی و تاریخی شهرهای کوچک و روستاهاست. به بیان دیگر، نادیده گرفتن این اصول، در درازمدت ظرفیت های گردشگری را نیز تخریب می کند و امکان رشد پایدار گردشگری را از میان می برد.»
ژاپن؛ تجربه های نو
در حالی که کشوری مانند لبنان گرفتار پیامدهای ناخوشایند گردشگری روستایی نامتوازن شده و ایرلند، نگران چنین پیامدهایی است، ژاپن توانسته تجربه های موفقی در این حوزه را پشت سر بگذارد. یکی از این تجربه ها، اقدام های شرکت نیسان برای حفظ آرامش روستایی و محافظت از جاذبه های گردشگری در منطقه «نیگاتا» است. در این منطقه روستایی، چشمه های آبگرم با حرارت بالا، مهمترین عامل جذب گردشگران است. با وجودی که دسترسی به نیگاتا با استفاده از قطار سریع السیر امکان پذیر است اما شرکت نیسان خودروی ویژه ای را برای سفر به این منطقه طراحی کرده که با استفاده ازسوخت بیوبرق حرکت می کند و انرژی لازم را از حرارت چشمه های آبگرم می گیرد.
دمای چشمه های آبگرم نیگاتا بالغ بر 208 درجه فارنهایت است و این میزان حرارت برای شارژ یک خودروی نیسان الکتریکی کفایت می کند. این خودروها با هدف حفاظت از گنجینه های طبیعی و فرهنگی نیگاتا طراحی شده اند و کمترین آلودگی را برای محیط پیرامونی دارند.
شرکت نیسان اعلام کرده است: از آنجا که این منطقه روستایی بزودی میزبان یک همایش هنری خواهد بود، قصد دارد با هدف حفظ و ترویج فرهنگ برف (فستیوال های برفی) و نیز برای حفاظت از اکوتوریسم منطقه، خودروهای مذکور را با تسهیلات شارژ توسط بیوبرق محلی در اختیار گردشگران بگذارد.
بدین منظور، حدود 1000 ایستگاه شارژ برق درنزدیکی ایستگاه های راه آهن تعبیه شده است و به گردشگران امکان می دهد که با خودروهای بیوبرق در نهایت آرامش به گردش در روستا بپردازند. اقدام شرکت نیسان در ارائه خدمات خودرو دوستدار محیط زیست با سوخت پاک درمحیط های سالم روستایی از سال 2013 و در جزیره «تشیما» آغاز شد و اکنون در سال 2015 با موفقیت چشمگیری توسعه یافته است. این خودروها کم سرعت، دارای دو صندلی است که امکان کشف روستا را به گردشگران می دهد و در عین حال به سلامت و و آرامش روستاها احترام می گذارد.
منبع: به انتخاب نویسندگان دنیای سفر
