نقدی بر دستورالعمل مجوز فعالیت‌های گردشگری کشاورزی (۲)
توسط در تاریخ ۰۳ مرداد ۱۴۰۰
در اولین قسمت از مصاحبه با جناب دکتر سعیدرضا اصغری در رابطه با چگونگی دستورالعمل مجوز فعالیت‌های گردشگری کشاورزی، نگاه کلی به این دستورالعمل و بخش‌های مختلف آن مطرح شدند در دومین قسمت از این مصاحبه، جناب اصغری با مطرح کردن موارد جزئی‌تری به مکاشفه و نقد آن پرداخته‌اند. در ادامه، قسمت دوم مصاحبه را مطالعه می‌کنیم:
-
کافه کشاورز: تا به اینجا، نگاه کلی خود را نسبت به دستورالعمل مطرح کردید به نظر میرسد با اشاره به موارد جزئی‌تری مانند ماده‌های دستورالعمل امکان تشریح و بسط بیشتری وجود داشته باشد در مورد ماده‌های مندرج در این دستورالعمل چه موارد خاصی هست که باید مورد توجه قرار گیرد؟
در ماده ۱ این دستورالعمل که تعاریف اولیه را بیان می‌کند دو نکته مورد توجه است.
نکته اول اینکه در تعریف وزارت، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را تعریف نموده و تعریف سایر ارگان‌ها در این دستورالعمل را مسکوت گذاشته است، همان‌گونه که در بخش سوم این مقاله گفته شد این فعالیت، یک فعالیت بین بخشی بوده و میبایست در دستورالعمل به این نکته توجه کافی میشد و مسلماً صدور یک دستورالعمل داخلی، بدون در نظر گرفتن قوانین ناظر بر حوزه کار این دستورالعمل مشکلات زیادی را به همراه خواهد داشت.
نکته دوم اینکه در این ماده، بر اساس یک تصور از پیش‌انگاشته، گردشگری کشاورزی، جزئی از گردشگری روستایی عنوان‌شده است. بر اساس برخی از منابع موجود، این تعریف قابل‌قبول است، اما در تعاریف جدیدتر، گردشگری کشاورزی، خود شاخه‌ای از گردشگری تجربه‌گرا تعریف می‌شود که باوجود برخی تشابهات در مکان اجرا و فعالیت‌های جنبی قابل‌برنامه‌ریزی، یک ماهیت مستقل از گردشگری روستایی دارد. در گردشگری روستایی تأکید بر جغرافیای انسانی و جغرافیای طبیعی است، به‌این‌ترتیب که فرهنگ، سنن و آداب‌ورسوم مردم محلی و همچنین جلوه‌های طبیعی محل زندگی اهمیت فراوانی دارند و فعالیت‌های کشاورزی، تنها در حاشیه و به‌عنوان یک جاذبه برای تماشا و توصیف استفاده می‌شود، درصورتی‌که در گردشگری کشاورزی، فعالیت‌های کشاورزی هم در محیط‌های روستایی و هم غیر روستایی (شهری و صنعتی) به‌عنوان جاذبه اصلی محسوب می‌شوند و گردشگر در این فعالیت‌ها، مشارکت کامل داشته و به کسب تجربه (مشارکت ساده، تجربه فعالیت و یادگیری کامل) میپردازد. کشاورزی شهری و کشاورزی صنعتی ارتباط مستقیمی با محیط‌های روستایی و کشاورزی خانوادگی ندارد و صدور مجوز فعالیت‌های گردشگری کشاورزی در این محیط‌ها می‌تواند باعث پیشرفت بهینه‌ای در این حوزه شود. به همین علت به‌زعم نگارنده این تعریف موجود در ماده اول دستورالعمل، باعث محدود شدن صدور مجوزها خواهد شد و همان‌گونه که گفته شد، با توجه به اینکه این دستورالعمل یک دستورالعمل میانبخشی است، باعث برخی اعمال سلیقه‌ها در صدور مجوز فعالیت خواهد شد.
در ماده ۳ دستورالعمل، ذیل بند یک (شرایط عمومی) به دو قانون بالادستی اشاره‌شده است، قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها که بر طبق این بند هیچ‌گونه تغییر کاربری در اراضی کشاورزی رخ نخواهد داد، ولی همان‌گونه که در بخش ۳ این مقاله گفته شد، عدم ابلاغ دستورالعمل از سوی وزارت جهاد کشاورزی همچنان باعث بروز مشکلاتی بر سر راه متقاضیان شده است.
نکته دیگر اینکه در این بند به سایر قوانین موجود مانند «قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع» اشاره‌ای نشده است. بااینکه طبق تعاریف، حیطه فعالیت‌های یک سایت گردشگری کشاورزی شامل فعالیت‌های مبتکرانه و تجربه محور در طبیعت بکر و ارتقا یافته، جنگل‌ها و مراتع کشور است (مانند دامداری سنتی در مراتع و ییلاقات، استخراج و برداشت گیاهان دارویی از زیستگاه‌های طبیعی، پرنده‌نگری و گردشگری حیات‌وحش)، باید مفادی از این قانون نیز در دستور کار قرار می‌گرفت.
در این بند به آیین‌نامه ایجاد، اصلاح، درجه‌بندی و نرخ‌گذاری تأسیسات گردشگری نیز اشاره‌شده است که حداقل در دو بخش (سازه‌های موردنیاز و نرخ‌گذاری) این قانون توان پاسخگویی به متقاضیان مزرعه گردشگری را نخواهد داشت. بحث سازه در توضیحات مربوط به ماده چهار و بحث نرخ‌گذاری در توضیحات ماده ۱۰ صحبت خواهد شد.
در بند ۳ این ماده به‌اختصار به موارد بهداشتی اشاره‌شده است، در این بخش هیچ اشاره‌ای به رعایت مسائل بهداشتی در خصوص مواجهه با حیوانات (اعم از دام، طیور و آبزیان و حیوانات خانگی و وحشی) نشده است، درصورتی‌که تعامل با حیوانات و مشکلاتی مانند بیماری‌های مشترک انسان و دام و انگل‌های خارجی و داخلی از مهم‌ترین نکات در مباحث بهداشتی هستند، با توجه به اینکه در سازمان دامپزشکی کشور هیچ آیین‌نامه و یا دستورالعملی در خصوص تعامل با حیوانات در محیط‌های گردشگری وجود ندارد شایسته بود که در تهیه این دستورالعمل از کارشناسان این سازمان نیز استفاده میشد تا این بخش بسیار مهم نیز در دستورالعمل به‌وضوح و با دقت بالا گنجانده شود.
در مواد ۱ و ۳ این دستورالعمل به‌وضوح امکان ساخت سازهی ثابت را در اراضی با کاربری کشاورزی ممنوع اعلام کردهایم، در ماده ۴، یک‌بند اختصاصی آورده شده است و در آن دوباره تأکید شده است در اراضی خارج از محدوده‌ی روستا، احداث هرگونه سازهی ثابت ممنوع است. از طرف دیگر در ماده ۳ تأکید بر رعایت موازین بهداشتی داریم، رعایت موازین بهداشتی، بدون مجوز ساخت سازه‌های ثابت و استاندارد بهداشتی، بیشتر شوخی به نظر میرسد، آیا احداث سرویس‌های بهداشتی، فاضلاب سپتیک، آشپزخانه از مصادیق ساخت سازه محسوب نمی‌شود؟ طبق استعلامی که از شبکه بهداشت در خصوص تأسیسات گردشگری انجام می‌گیرد، وجود فاضلاب سپتیک و سرویس‌های بهداشتی، مطابق قوانین این وزارت خانه الزامی است، درصورتی‌که طبق این دستورالعمل ساخت هرگونه سازه ثابت که نیاز به فونداسیون داشته باشد ممنوع است. مسلماً این تضاد باید در دستورالعمل اصلاح گردد. نکته دیگر اینکه آیا دیوارکشی دور مزرعه، جزو مصادیق سازه ثابت محسوب می‌شود، مسلماً استقرار تأسیسات گردشگری (حتی تأسیسات منقول و سازه‌های غیرثابت) در مزرعه نیاز به حراست دارد. در برخی استان‌ها حتی درخواست دیوارکشی را نیز جزو مصادیق تغییر کاربری محسوب نموده و پرونده متقاضی را به کمیسیون تبصره ۱ ارجاع داده‌اند.
یک معضل بزرگ در این دستورالعمل، تعریف اولیه یک مزرعه گردشگری است، در حالت کلی مزارع گردشگری در سطح دنیا به دو صورت اداره می‌شوند، مزارع روزانه و مزارع با اقامت. در مزارع روزانه، گردشگران در طی روز در مزرعه حضور خواهند داشت و به فعالیت‌های تجربه‌گرا در حیطه تعریف‌شده خواهد پرداخت. در این مزارع امکان اقامت به هیچ‌وجه نیست. درصورتی‌که در مزارع اقامتی، گردشگران امکان اقامت در اقامتگاه‌های مختلفی که در سطح مزرعه تهیه‌شده است را خواهند داشت. انواع اقامتگاه‌های یک مزرعه گردشگری، از سازه‌های ثابت گرفته تا اکو کمپ‌ها را شامل می‌شوند. طبق مواد این دستورالعمل مزرعه گردشگری یک فعالیت تجربه‌گرای بدون نیاز به سازه تعریف‌شده است، در صورتی امکان اقامت در سازه‌های غیرثابت در نظر گرفته‌شده است. جهت اقامت شبانه در یک مزرعه، نیاز به امکانات بهداشتی و حفاظتی خاصی است، ساده‌ترین امکان حفاظتی دیوار و حصار دور مزرعه است، تأسیسات بهداشتی (حمام و سرویس بهداشتی) و آشپزی، بر اساس قوانین وزارت بهداشت باید فراهم باشند، بر اساس کدام قانون وزارت بهداشت می‌توان یک سرویس بهداشتی صحرایی و بدون فاضلاب سپتیک را در یک سایت گردشگری قرارداد؟
بحث سازه در فعالیت‌های تولیدی و صنایع تبدیلی و تکمیلی مزرعه نیز مطرح است، در یک مزرعه پرورش دام، مسلماً برای فعالیت‌های پرورشی نیاز به سازه خواهد بود، در بخش‌های صنایع تبدیلی و تکمیلی (لبنیات، بسته‌بندی، فراوری میوه‌ها و…) اصول اولیه بهداشتی باید رعایت شوند. رعایت اصول بهداشتی نیاز به سازه مناسب خواهند داشت. به نظر میرسد که در بخش مجوز احداث سازه‌های ثابت در این دستورالعمل باید تجدیدنظر صورت گیرد تا با قوانین و مقررات سازمان‌هایی مانند وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان نظام‌مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور، سازمان دامپزشکی کشور، سازمان امور اراضی و سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور هماهنگ شود
در ماده ۱۰ در خصوص نرخ‌گذاری خدمات، به آیین‌نامه ایجاد، اصلاح و … اشاره‌شده است و اینکه بر اساس «بر اساس تجهیزات و امکانات کیفی خدمات ایمنی و بهداشت و رعایت مسائل مرتبط با توسعه پایدار و دسترسی معلولین و جانبازان» نرخ‌گذاری انجام خواهد شد. به نظر میرسد این عبارت، یک جمله عمومی بوده که در تمامی دستورالعمل‌های وزارت استفاده می‌شود که با توجه به تجربیات نگارنده در حوزه اماکن گردشگری دیگر جمله‌ای بسیار درست است و در آییننامههای وزارت خانه به‌خوبی و به‌طور کامل مشخص است، اما در خصوص یک تأسیسات گردشگری کشاورزی، اصول و ضوابط نرخ‌گذاری بسیار متفاوت است، آیا در آییننامههای وزارتین جهاد کشاورزی و میراث و…، میزان هزینه یک فعالیت خود برداشت، پیش‌بینی‌شده است؟ آیا نرخ اجاره فصلی یک باغچه ۱۰۰ متری در یک مزرعه برای کاشت محصولات جالیزی و یا دارویی مشخص است؟ هزینهی یک هفته تجربه فعالیت کشاورزی در مزرعه، بر اساس آییننامههای موجود چقدر است؟ هزینه‌های اجاره مکان برای پارک کاروان در کدام آیین‌نامه درج‌شده است، هزینه‌های آموزش تهیه پنیر، قرمه، کره، برنج دودی و… چقدر است؟
این سؤالات تنها بخشی از سؤالات بیشمار در خصوص هزینه فعالیت‌های تخصصی در یک مزرعه گردشگری است که متأسفانه بی‌پاسخ‌مانده است. به نظر میرسد برای نرخ‌گذاری فعالیت‌های یک مزرعه گردشگری باید کارگروهی مجرب وارد کارشده و یک نرخ‌گذاری عادلانه درزمینهی فعالیت‌های گردشگری کشاورزی و سایر فعالیت‌های جنبی یک مزرعه گردشگری انجام شود.
البته من در خصوص مسائل حقوقی که در سایر مواد موجود در دستورالعمل ذکرشده است، تخصص و تجربه‌ای ندارم، لذا به آن‌ها ورود نمی‌کنم و بحث‌های لازم در این خصوص را به اهل‌فن می‌سپارم.
-
کافه کشاورز: با همه‌ی ایرادات و نقدی که بر این دستورالعمل دارید این دستورالعمل تا به چه اندازه می‌تواند راهگشا باشد؟
همان‌گونه که گفته شد دستورالعمل مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی و نظارت بر آن، اولین واکنش رسمی بخش دولتی به موضوع گردشگری کشاورزی است و همیشه اولین‌ها، کامل‌ترین نیستند. این دستورالعمل جدا از مشکلاتی که گفته شد که برخی مشکلات درونی و برخی مشکلات بیرونی هستند، نکات بسیار مثبتی هم دارد، مانند تأکید بر جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، که کاش سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها نیز بر اساس این دستورالعمل، اقدام کرده و از تغییر بی‌رویه اراضی کشاورزی جلوگیری کنند. نکته دوم تفاهم‌نامه وزارتین جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است که می‌تواند مهر تائید وزارت جهاد کشاورزی بر مفاد این دستورالعمل باشد و بالطبع برخی از کاستی‌های این دستورالعمل باید در اصلاحیه‌ها و دستورالعمل‌های تخصصی که توسط سازمان‌های ذی ربط تهیه خواهند شد، رفع گردد. در انتها ذکر یک نکته ضروری است، صدور بی‌رویه مجوز برای تأسیسات گردشگری کشاورزی، این مراکز را با مشکل خانه‌های بومگردی مواجه خواهد ساخت، گردشگری‌های تجربه‌گرا در تعریف گردشگری انبوه نمی‌گنجند و قرار نیست جایگزین آن شوند، این گردشگری‌ها به جهت حفاظت از محیط‌زیست تعریف‌شده‌اند و باید در این هدف موفق شوند، صدور بیش‌ازحد و بدون تعیین گنجایش منطقه، باعث تخریب فضا، توسعه ناپایدار و معضلات اجتماعی و فرهنگی شدیدی خواهد شد و باید جلوی آن گرفته شود.
برو به فرم ارسال نظر
هیچ نظری تا الان ثبت نشده.