خودنمایی طبیعت برلباس محلی زنجان
توسط در تاریخ ۰۶ آذر ۱۳۹۵
زنجان-طرح ها و نقش های الهام گرفته از طبیعت که در لباس های محلی گذشتگان خودنمایی می کرد مدت های مدیدی است که در بین ساکنان شهرهای استان زنجان و اغلب روستاها غریب است.
خبرگزاری مهر-گروه استانها: با گذر زمان، افزایش تعاملات و تولیدات ، پوشاک متنوع و رنگا رنگ محلی به سمت یکسان شدن رفت تا تفاوت بین مردم هر منطقه و شهر و روستا نامحسوس تر شود.
این چنین شد که هویت بومی و محلی مناطق مختلف که بخشی از آن در پوشش محلی با تنوع بسیار آن جلوه گر بود، رو به انزوا رفته و آهسته و آرام از صحنه اجتماع محو شد.
اینک لباس های محلی استان زنجان که در تعداد انگشت شماری از روستاهای زنجان به چشم می خورد، جنبه نمایشی پیدا کرده و هراز گاهی برای یادآوری هویت فرهنگی منطقه در نمایش ها و موزه ها عیان می شوند.
به تدریج و طی تحولات تاریخی، سرپوش ها، تن پوش ها، پاپوش ها و زیورآلات متناسب با شرایط جغرافیایی و طبیعی و تحت تاثیر فرهنگ و مذهب بومی و محلی به لحاظ رنگ و طرح، نحوه استفاده که تنوعی بی بدیل داشتند، جای خود را به بلوز و شلوار، دامن و مانتو، شال و روسری های امروزی دادند.
پوشاک مردم در شهرها و حتی بخش های مرکزی به لحاظ سرعت انتشار تحولات، از نظر پوشش دستخوش تغییر قرار گرفته اند. در نتیجه پوشاک رایج در شهرها دارای تنوع تاریخی نیست و رنگ وبوی بومی خود را از دست داده، اما در برخی روستاهای واقع در شهرستان های تابعه استان ساکنان از لحاظ پوشش کمتر دچار تحول شده اند و اطلاعات ذی قیمتی پیرامون پوشاک مردم استان می دهند. از جمله این روستاها می توان به روستای چپر در دهستان چایپاره بالا، روستای وننق در دهستان تهم،روستای درسجین و باغدره در ابهر و روستای قره قوش در شهرستان خدابنده اشاره کرد.
در روستاها کهنسالانی هستند که یکی از منابع مهم شفاهی جهت کسب اطلاعات پیرامون پوشاک پیشینیان محسوب می شوند.
پوشش محلی و سنتی زنان و مردان استان زنجان بسیار جالب و قابل توجه است. پوشش مردان را کت و شلوار معمولی با کلاه نمدی با نام محلی کچه بورک و گیوه یا چارق تشکیل می دهد و پوشش محلی زنان نیز از چندین تکه لباس و تزیینات متفاوت چون انگشتر، النگو و... تشکیل شده که بسته به قدرت اقتصادی افراد، زینت های مختلفی نیز با این لباس ها استفاده می شوند. برخی از این لباس ها عبارتند از: نوعی پوشش که شامل پارچه ای مخصوص برای محافظت از موی سر است.
پاچین: پیراهنی متشکل از دو قسمت بالا تنه و پایین تنه است. بالا تنه ساده و پایین تنه گشاد و چین‌دار است و تا روی مچ پا می‌رسد. پوشیدن این پیراهن سابقاً در روستای دلگی و گنبد معمول بود.
چنه التی (زیرچانه): ابزاری است که از سکه های قلاب دار به هم پیوسته و یا منجوق های رنگارنگ تشکیل شده و نوعی زینت نیز به شمار می آید.
یاشماق: نوعی روسری که برای پوشش دهان، چانه و گردن استفاده می شود.
جلیزقا: پوشش مخصوص بالاتنه است که بدون آستین بوده ونوع آستین دارآن یل نام دارد.
کوینک: پوششی که اندکی بلندتر از جلیزقا بوده و زیر آن استفاده می شود، این پوشش از طرح ها و رنگ های گرم انتخاب می شود.
تومان: پوششی که به دو نوع بلند و کوتاه تقسیم می شود نوع بلند آن شلیته و نوع کوتاه آن قصاتومان نام دارد. معمولاً شلیته توسط افراد مسن و قصاتومان توسط جوانان مورد استفاده قرار می گیرد.
شلوار: این پوشش از پارچه ضخیم و تیره رنگ انتخاب می شود.
نیم ساق: نوعی جوراب شلواری است که در میهمانی ها و مسافرت ها استفاده می شود.
تلفیق هنر و طبیعت در پوشینه روستانشینان زنجان
گرچه ایلات خمسه توسط استان های مختلف محدود شده و عوامل گوناگونی همچون آب و هوا و شرایط اقلیمی متفاوت منطقه و مهاجرت ها از سویی باعث ایجاد تنوع پوشش زنان این استان شده و ازسویی موجب تفاوت بین پوشش مناطق مختلف گشته است. مهاجران نیز تحت تاثیر پوشش زنان استان قرار گرفته اند به گونه ای که زنان روستاها و شهرهای آذربایجان به دلیل نزدیکی و تعامل فرهنگی بین این منطقه و استان گیلان و رشت پوشش متفاوتی دارند.
یک طراح لباس در رابطه با نوع پوشش مردم در استان زنجان می گوید: با توجه به نظام فکری و فرهنگی جامعه ایرانی و اعتقاد آن به مصونیت داشتن زنان و حفظ حجاب، پوشش های سنتی اغلب با حفظ شئون مذهبی تهیه می شد.
به گفته معصومه شیخی، زنان این منطقه از لوازم حجاب سرپوش اعم ازعرقچین، کلاه، روسری، چارقد و چارشاب که هر یک به نحوی بسته می شد استفاده می کنند، تن پوش های زنانه نیز متاثراز فرهنگ اسلامی و مذهبی طراحی می شود ، به طور مثال" کوینک" لباسی آزاد و گشاد بود که تمام برجستگی های بدن را می پوشاند معمولا جنس این پیراهن ها از نخ های طبیعی بود که امروزه پارچه های الیاف مصنوعی جایگزین آن شده اند.
این مستند ساز زنجانی که پژوهشی در رابطه با لباس های محلی زنجان داشته است، ادامه می دهد: انتخاب پارچه های مصرفی به توان اقتصادی و سن افراد بستگی دارد جوانان رنگ های روشن صورتی، ابی با گل های درشت و میانسالان و کهن سالان سورمه ای، ابی تیره، سبز و طوسی استفاده می کنند.
وی خاطر نشان می کند:در روستاهای علم کندی، پری، آستاگل و گماندشت،" ونیز" و "سانسیز" رنگ بندی در سنین مختلف کمتر محسوس است و اغلب در سنین بالا هم از رنگ های روشن استفاده می کنند.
شیخی ابراز می کند: کت های مخصوصی برای مجالس بود که یقه تا روی سینه و جای دکمه ها را با سکه ها می آراستند."پستک " نوع دیگری از پوشش است که فاقد آستین بوده، ویژه پاییز و بهار است، در برخی روستاها در فصل زمستان از شال کمر نیز استفاده می شود.
به گفته وی، کت یا "دن" نیز لباسی است که اغلب افراد متمول در زمستان به تن می کردند، لباسی از جنس مخمل یا فاستونی دارای آستر که حاشیه آن قیطان دوزی می شود. اوزون تومان "تنبان" دامن های پرچینی که اغلب تک رنگ هستند و به رنگ های قرمز، ارغوانی و سبز می باشند در برخی روستاها نوع گلدار آن نیز استفاده می شود این دامن ها برجستگی ها ی بدن را می پوشانند و اغلب نیاز به شلوار را رفع می کنند.
این طراح لباس یادآور می شود: قرقری تومان، قیسا تومان و شلیته نیز دامن های پرچین کوتاهی هستند که اغلب با شلوار مشکی در میهمانی ها استفاده می شود.
مچ پیچ (قول پیچ) را زنان از آستین لباس های کهنه خود تهیه می کردند و هنگام طبخ نان برای محافظت از مچ دست به آن می بستند. همچنین آیاق قابی، اوزون دابان، گیوه، چاریق نیز انواع پاپوش هایی است که از چرم تهیه می شده و به عنوان پاپوش یا کفش مورد استفاده بوده است.
پوشاک مختص مهمانی در این روستاها معمولا یک دست است و در سایر مواقع پوشاک یکسانی به تن می کنند. در مواقع پخت نان یا دوشیدن شیر دام پیش بندها یا لباس های کهنه ای به تن می کنند.
لباس های بومی و محلی در طرح و رنگ از طبیعت الهام می گیرند رنگ های شاد سبز و قرمز و آبی با گل های ریزو درشت نشان از طبیعت چهار فصل دارد.
در خصوص پوشاک مردان نیز می توان به انواع سرپوش اعم از کچه بورکی کلاهی نمدی به شکل گود ، کلاه بخارایی از جنس پوست بره و به شکل گرد،کلاه لبه‌دار کلاهی گرد و کمی بلند با لبه مدور برای طبقات مرفه ، کلاه قزاقی کلاهی گرد و استوانه‌ای شکل ، شفگه کلاهی است نوک‌دار که از پارچه فاستونی تهیه می‌شودو اغلب از بازار شهر زنجان تهیه می‌کنند.
تن پوش های مردانه عبارتند از" کؤینک" ، "جلیقه" "شال شلواری" است که در روستاهای مختلف عناوینی یکسان و گاه متفاوت دارند.
پوشینه نوزادان نیز شامل پیراهن یا همان "کوینک"، "عرقچین" کلاهی گرد و سفید رنگ با بندی در زیر چانه ،"آنناچالما "روسری سه گوشی است که آن را روی پیشانی نوزاد، دور سر می‌بندند،"دوشلوح:"سینه‌بند یا به عبارتی پیش بند پارچه‌ای کوچک "بله" (قنداق) پارچه‌ای چهارگوش است که آن را به شکل سه گوش تا کرده و به بدن بچه می‌پیچند و" شورتوک" ریسمان تقریباً کلفتی از جنس پشم تابیده است و با آن قنداق را می‌بندند.
این طراح لباس و مستند ساز زنجانی می گوید: تحولات فرهنگی تاریخی به ویزه پس از قاجار موجب تغییر ذائقه مردم در انتخاب پوشاک شد.
شیخی با مقایسه پوشاک سنتی و مدرن اظهار می کند: پوشینه های بومی و محلی که در گذشته استفاده می شد آزاد تر، راحت تر و با حفظ حجاب سازگارتر بود، همچنین رنگ ها و طرح های شاد و معمولا از جنس الیاف طبیعی بود.
دوخت لباس های محلی فقط برای آیین های نمایشی و موزه ای صورت می گیرد
وی تصریح می کند: با تغییر و تحولات صورت گرفته بعید به نظر می رسد مردم مجددا به سمت لباس های بومی و محلی گرایش یابند.
شیخی می گوید: در زمان حاضر دوخت لباس های محلی فقط برای آیین های نمایشی و موزه ای صورت می گیرد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان نیز توجه و احیای لباس های محلی را به عنوان یک از برنامه های این اداره کل عنوان کرد و گفت: میراث فرهنگی از پژو هش ها و طرح ها در این زمینه حمایت می کند.
یحیی رحمتی با بیان اینکه لباس های محلی در استان زنجان از تنوع بالایی برخوردار است و انواع پوشش های محلی در استان زنجان شناسایی شده است، افزود: حفظ و احیای لباس های نقش مهمی احیای فرهنگ اصیل جامعه دارد.
وی با بیان اینکه دستگاه های اجرایی مرتبط با حوزه لباس و پوشاک باید در زمینه احیای لباس ها و پوشاک محلی وارد عرصه شوند، ادامه داد: میراث فرهنگی به سهم خود در این زمینه ورد پیدا کرده و تاکنون از چندین طرح در این زمینه حمایت کرده است.
امروزه پوشاک رایج بین مردم استان همان پوشاک معمول در کل کشور است و برای تماشای لباس های خوش رنگ و لعاب محلی باید به روستاهای دورافتاده که کمتر دستخوش تحول بوده اند سفر کرد. همچنین در موزه مردم شناسی رختشویخانه زنجان نیز می توان نمونه ای از لباس های محلی زنان را به تماشا نشست.
