غار دژمنده شهر زیرزمینی خوئین یکی از بزرگترین ساخته های دستی انسان در زیر زمین است که در عمق تقریبی ۴۰ متری زمین احداث شده و وسعت آن نیز تقریبا ۴هزار متر مربع است. دالانهای زیر زمینی غار روایتگر قدمت و سابقه روستای خوئین است .
روستای خوئین زنجان در ۶۰ کیلومتری جاده زنجان - بیجار قرارگرفته و دارای آثار تاریخی بسیاری است؛ روستای خوئین از توابع شهر ایجرود است و به این دلیل که علما و مشاهیر زیادی در آن به دنیا آمدند به «دارالمؤمنین» معروف است.
علاوه بر جاذبههای طبیعی آثار تاریخی متعددی مانند حمام باستانی، آسیاب، مسجد تاریخی و شهر زیرزمینی دژمند در این روستا قرار دارند و آن را به یکی از مقصدهای مهم گردشگری در استان زنجان و شهر ایجرود تبدیل کردهاند. خود روستا نیز از روستاهای جاذب گردشگر محسوب میشود، شهر زیرزمینی دژمنده یا دژمند با قرار گرفتن در این روستا جاذبه آن را دوچندان کرده است. شهر زیرزمینی دژمند تا سالهای سال مدفون بوده و کسی از وجود این شهر تاریخی خبر نداشته است تا اینکه نشست خانه ای در روستای خوئین راز سربهمهر این شهر را آشکار میکند.
شهر زیرزمینی دژمنده یا دژمند، اثری تاریخی خاص است که در عمق تقریبی ۴ متر از سطح زمین کنده شده است؛ که دارای دالان طولانی زیرزمینی با اتاقهای متعددی است که در سقفهای سنگی این بنا منافذی برای تهویه هوا تعبیهشده که در حدود ۴ کیلومتر طول دارد و نشاندهنده این است که توسط معماران خبرهای ساختهشده است. یکی از دلایل معماری پرپیچوخم این شهر این است که هنگام حمله دشمنان مانع پیشروی سریع آنها میشده، برای همین ساکنان قدیم خوئین میتوانستند از فرصت استفاده کرده و در اتاقکهای تودرتوی دژمند پنهان شوند.
به گفته باستانشناسان در این شهر زمینی بزرگ که اطراف آن را مغازهها احاطه کرده و در وسط میدان حوض آب به شکل لوزی وجود داشته و اطراف حوض تختهایی از چوب بوده که روی آنها گلیم انداخته و محل اجتماع اهالی بوده است.
در این دژ زیر زیرزمینی اتاقهای مجزا، طاقچه، تنور و اسطبل و طویله برای نگهداری حیوانات و انبار و چهارراههای تودرتو در طبقات مختلف رؤیت شده است. درب سنگی بزرگی در ابعاد ۳*۲ متر در ورودی این غار وجود داشته که محل ورود و خروج اهالی بوده است. در میانه این غار در سنگی وجود دارد که جملهای پیکرتراشی شده که رمزگشایی نشده است. این شهر زیرزمینی نظیر چند ورودی دارد اما دو ورودی این شهر تابهحال بازگشاییشده است یکی از این ورودیها در روستا تعبیهشده و دیگری مشرفبه یک دره سرسبز است. غار زیرزمینی (شهر زیرزمینی) یا همان دژ زیرزمینی از طریق تونلهایی با مناطق اطراف ارتباط داشته که یکی از این تونلها با عبور از زیر رودخانه (چای) به روستای قمچقای متصل میشده است.
منبع: وبسایت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان
